مطالبی در مورد چرخه نیتروژن در آکواریوم
چرخه نیتروژن در آکواریوم : اصل مهم آکواریوم داری، صفتی که در کنار اشتیاق شدید به آکواریوم باید داشته باشید یا به دست آورید، صبر است.
به تمامی دوستان تازه کار توصیه می کنیم این مقاله را به دقت مطالعه کنند تا ورودشان به این صنعت زیبا به شکل اصولی و علمی حاصل شود.
صبور بودن و دانش کافی در مورد پارامترهای اساسی آب، مهمترین عوامل موفقیت شما در راه اندازی یک آکواریوم ماندگار خواهند بود. راه اندازی یک تانک (آکواریوم) تنها به معنای چیدمان مخزن و پرکردن آب نیست، در این صورت از لغت نصب برای آکواریوم استفاده می کردیم. بنابراین راه اندازی مفهوم دقیق تری را به دنبال دارد.
روزهای ابتدایی راه اندازی یک آکواریوم حساس ترین زمان برای تضمین بقای آن است، و دقت در این قسمت راحتی آینده را به همراه خواهد داشت؛ البته یک آکواریوم راه اندازی شده نیز ممکن است با اشتباهاتی مثل تغذیه بیش از حد، ایجاد تراکم بالای ماهی، نقص فیلتر و یا ایرادات این چنینی که در مقالات دیگر به آنها اشاره شده، با اشکال روبرو شود اما درصد این احتمالات نسبت به اشتباهات راه اندازی و تاثیر آنها در تلفات بسیار کم است و میزان این خطاها نیز با افزایش تجربه کاهش خواهد یافت.
در این جا می خواهیم چرخه ای با نام چرخه نیتروژن یا ازت را تشریح کنیم و بگوییم چگونه با دقت به آن می توان از بروز مشکلات ناخواسته جلوگیری کرد. این چرخه در اکوسیستم های طبیعی آبزیان مثل دریاها و اقیانوس ها میلیونها سال است که بصورت خودکار و جود دارد اما محیط دست ساز و حساس آکواریوم برای بقا و نمو خود به دخالت ما نیاز دارد تا این چرخه را ایجاد کرده و تا تکمیل فرآیند مدیریت کنیم، یا به اختصار محیطی ایجاد کنیم که تا حد ممکن به شرایط طبیعی زیستگاه ماهی های مورد نظرمان نزدیک باشد.
پس از نصب آکواریوم و با اضافه کردن چند ماهی یا گیاه و شروع تغذیه آنها چرخه نیتروژن شروع می شود. معمولا این ماهی ها به ماهی های شروع کننده(Starter) معروفند و آنها را از گونه های مقاوم انتخاب می کنند. تعداد آنها بسته به سایز آکواریوم می تواند از 2 تا 10 قطعه متغیر باشد. در زمان تغذیه، قسمتی از ذرات غذایی از طریق آبشش ماهی به محیط آکواریوم برمی گردد و قسمتی از غذا نیز ممکن است بصورت استفاده نشده در کف یا سطح بماند و علاوه بر آن پس از تکمیل گوارش غذا، مواد دفعی ماهی ها نیز وارد آب می شود که این افزوده های جدید حاوی دی اکسید کربن و ترکیبات نیتروژنی هستند.
پس مانده های غذا و یا مواد دفعی ماهی ها در حقیقت نقطه ابتدایی چرخه نیتروژن هستند و در مخزنی که باقی مانده غذا یا فضولات ماهی و جود ندارد اصولا این چرخه وجود نخواهد داشت، پس از آغاز این چرخه و در نتیجه تجزیه این مواد دی اکسید کربن و ماده سمی آمونیاک تولید می شود. برای نگهداری ماهی ها این مواد بایستی از محیط حذف گردند. دی اکسید کربن موجود به میزان زیادی از طریق سطح آب و یا فرآیند فوتوسنتز گیاهان از بین می رود، اما آمونیاک باقی می ماند و مرتبا بر میزان آن افزوده می گردد تا اینکه پس از گذشت حدود 10 روز میزان آمونیاک حاصل از تجزیه به حداکثر خود می رسد.
در این مدت کلونی هایی از باکتری های طبیعی تشکیل شده و در حال تکثیر می باشند، این باکتری ها که به نیترات سازها معروفند در چند روز آینده آمونیاک را به محصولات تقریبا بی خطر دیگری تبدیل خواهند کرد و در حقیقت دوستان محیط آکواریوم محسوب می شوند. نیترات سازها در حقیقت دو گروه شریک میکروبی هستند که گروه اول (باکتری نیتروسموناس) ابتدا آمونیاک سمی را به نیتریت و سپس گروه دوم (باکتری نیتروسپیرا) با اکسیداسیون بیو شیمیایی آن را به نیترات تبدیل می کند.
پس از ده روز و افزایش میزان آمونیاک و هنگامی که گروه اول باکتری ها که به تراکم مناسبی رسیده اند، شروع به تبدیل آمونیاک به نیتریت می کنند. اما هم آمونیاک و هم نیتریت به شدت سمی هستند، در این مرحله همچنان به داشتن ماهی های استارتر اکتفا کنید و به هیچ عنوان ماهی های اصلی و مورد نظر را وارد مخزن نکنید.
پس از گذشت تقریبا 15روز سطح آمونیاک پایین آمده و سطح نیتریت بالا می رود. در این زمان گروه دوم باکتری ها وارد عمل شده و نیتریت را به نیترات تبدیل می کنند، نیترات در مقایسه با آمونیاک و نیتریت بسیار کم خطرتر و غیر سمی تر می باشد. تقریبا در مدت زمان 25 روز چرخه نیتروژن تکمیل می شود. در این زمان شما شفافیت بهتری در آب آکواریوم حس می کنید یا به اصطلاح آب آماده شده است. در این مرحله می توانید تعداد ماهی ها را تا حد مجاز اضافه نمایید.
توجه داشته باشید که هر دو گروه باکتری محیط بازی (PH 7.2 – 8.5) و ثبات PH را ترجیح می دهند. ضمنا در دمای بین 20 تا 30 درجه سانتیگراد فعال ترین حالت خود را داشته و برای تکمیل نقش خود به اکسیژن نیاز دارند (تنفس هوازی). متابولیسم آنها در دمای کمتر از 10 درجه کاهش می یابد و دمای بالاتر از 35 درجه حیات آنها را به خطر می اندازد. با حفظ این شرایط می توانیم مدت زمان تکمیل چرخه را تسریع ببخشیم. نیترات که محصول نهایی اکسیداسیون بیو شیمیایی آن هاست، معمولا در طبیعت توسط گیاهان به عنوان کود مصرف شده و از آب حذف می گردد.
اما آکواریوم یک اکوسیستم پراکسیژن مصنوعیست و حجم زیادتری از جرم زنده (تمامی ارگانیزم های زنده داخل مخزن) را در مقایسه با طبیعت در خود جای می دهد در نتیجه حتی گیاهان آن نیز نمی توانند تمام نیترات تولید شده را حذف کنند و در نتیجه انباشت نیترات اتفاق می افتد، به همین دلیل سرویس های منظم روی آکواریوم انجام می شود تا همواره سطح نیترات را در حد قابل قبول نگهدارد. این حد برای آکواریوم آب شیرین کمتر از 50ppm و برای آکواریوم آب شور کمتر از 20ppm می باشد، در این میزان نیترات، ماهی ها به خوبی رشد کرده و عادات غذایی و زیستی آن ها مناسب است.
باکتری های نیترات ساز در دو حالت فعال و نیمه فعال به کار خود ادامه می دهند. هنگامی که سطح آمونیاک و نیتریت پایین می آید آنها برای ذخیره کردن انرژی به حالت نیمه فعال در می آیند، اما تغییرات در تعداد موجودات، آن ها را مجددا فعال می نماید. اضافه کردن حجم جدیدی از ماهی و یا استفاده از برخی داروها مثل آنتی بیوتیک ها که باعث از بین رفتن این باکتری ها می شود چرخه های نیتروژن جدیدی را ایجاد خواهد نمود (تنظیم در زمان رشد).
تصویر زیر به زیبایی چرخه کامل چرخه نیتروژن در آکواریوم را نمایش می دهد.
در پایان یادآوری می کنیم که توجه به موارد کوچک در این تفریح روح نواز تاثیرات بزرگی را به همراه خواهد داشت.
