بهترین روش های مراقبت آب آکواریوم
تنظیم آب آکواریوم : آب برای ماهی زایشگاه، پرورشگاه، آموزشگاه و گاهی قبرستان است. حال اگر تعدادی ماهی را در مخزن کوچک و محدودی زندانی کرده ایم. بایستی شرایط بسیار خوبی برای آنها ایجاد نماییم . آکواریوم برای ماهیها علاوه بر آنچه که گفته شد حکم سوپرمارکت را نیز دارد. در ادامه به بررسی بیشتر این مطلب می پردازیم .
یعنی ماهی همه چیز مورد نیاز خود را بایستی از داخل آن بدست آورد. درست است که غذا و اکسیژن موردنیاز آنها به وسیله صاحب آکواریوم بطور مرتب تامین می شود.
با وجود این ماهیها علاوه بر غذا و اکسیژن برای رشد و نمو سلامت خود احتیاج به برخی مواد دیگر مانند عناصر کمیاب، نیتراتها و املاح بیوژن دارند. محیط آنها بایستی حتما از نیتراتهای مضر، گازهای سمی و غیره بری بوده و پی-اچ و درجه سختی آب در حد مناسب باشد. در غیراینصورت حتی با تغذیه و تهویه خوب، بازهم مریض شده و خواهند مرد. برخی از اختصاصات اب آکواریوم ها به شرح زیر است:
اکسیژن موجود در آب آکواریوم
تنظیم آب آکواریوم : اکسیژن گازی است که سوخت اصلی بدن هر موجودات زنده را تامین می نماید. این گاز که یک پنجم حجم هوای اتمسفر را تشکیل میدهد، تا حدودی قابلیت جذب و حل شدن در اب را دارد. همانطور که اکثر موجودات خاکزی اکسیژن هوا را از طریق ریه ها گرفته و به خون انتقال میدهند.
اکثر آبزیان از جمله ماهی ها، اکسیژن محلول در آب را به وسیله آبشش ها گرفته و به خون انتقال میدهند. هرچه آب گرمتر شود قدرت نگهداری اکسیژن محلول در آن کمتر خواهد شد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که ماهیهای آب سرد، احتیاج به اکسیژن محلول در آب بیشتری در مقایسه با ماهیهای آبهای گرم از جمله ماهیهای آکواریومی دارند.
بنابراین نگهداری این ماهیها در آکواریوم به مراتب آسانتر از نگهداری ماهیهای آب سرد می باشد. هرچه سطح آب آکواریوم بیشتر باشد جذب اکسیژن هوا بیشتر خواهد بود. بنابراین آکواریوم هایی که به شکل مکعب مستطیل ساخته می شوند به مراتب بهتر از آکواریوم های استوانه ای و کروی می باشند.
اولین نشانه کمبود اکسیژن محلول در آب، جمع شدن ماهیها در سطح می باشد. در این هنگام بایستی بلافاصله نسبت به تهویه اب اقدام گردد. اگر به دلائلی پمپ هوا خراب شده و درست کردن آن ممکن است یکی دو ساعت به طول انجامد بایستی با یک لیوان چندین بار از اب آکواریوم برداشته و از فاصله 30 سانتیمتری به داخل آن ریخت تا هوای کافی در آب حل گردد تا آماده شدن پمپ بایستی هر ساعت دو سه بار این کار انجام گردد.
هنگام قطع برق نیز در صورت لزوم بایستی به همین ترتیب عمل نمود. اگرچه تهویه آب برای ماهیها لازم و ضروری است با وجود این اگر بیش از حد لزوم آب تهویه گردد حبابهای ریز هوا که روی جدار آکواریوم و گیاهان داخل آن بوجود می آید ممکن است باعث ایجاد بیماری در ماهیها به نام بیماری حباب هوا گردد که اکثرا باعث مرگ و میر آنها می گردد. بنابراین از تهویه بیش از حد بایستی خودداری گردد.
درجه حرارت
ماهیهای زینتی مناطق استوایی در طول مدت زندگی خود احتیاج به درجه حرارت بالا دارند. این گرما بطور میانگین حدود 25 درجه سانتیگراد است ولی برخی از ماهیها درجات حرارت بیشتری لازم دارند.
برخی از ماهیها برای زندگی عادی به حرارت 25 درجه و برای تخمریزی به حرارت 28 تا 32 درجه سانتیگراد احتیاج دارند. عکس آن هم ممکن است. برخی از سیکلیدها برای تخمریزی گرمای کمتری نیاز دارند. نیاز حرارتی ماهیها برای زندگی عادی و مراحل باروری در بخش مربوط به ماهیها شرح داده شده است.
هرگز نباید درجه حرارت آب بطور ناگهانی کم یا زیاد شود. هنگام تمیز کردن آکواریوم ابتدا بایستی در ظرف مناسبی آب هم درجه آکواریوم درست شود و ماهیها در آن قرار گیرند. پس از تمیز کردن آکواریوم ماهیها با همان آبی که قبلا تهیه شده است بایستی در آکواریوم ریخته شوند.
اگر احتیاج به اب بیشتری در داخل آکواریوم است بایستی مازاد آب تدریجا اضافه شود تا از تغییر ناگهانی درجه حرارت جلوگیری به عمل آید.
تغییرات غیرناگهانی درجه حرارت اثرات چندان سوئی در مقایسه با تغییرات ناگهانی ندارند. برای مثال هنگام قطع برق برای مدت چند ساعت درجه حرارت آب آکواریوم به تدریج کم می شود و ممکن است گاهی 5 یا 6 درجه سانتیگراد کاهش یابد.
در طبیعت نیز درجه حرارت آب در روز تحت تابش نور خورشید زیادتر از شب است ولی چون درجه حرارت به تدریج سردتر یا در روز گرمتر می شود اثر زیادی بر سلامت ماهی ندارد.
همواره بایستی توجه داشت که هرچه درجه حرارت آب بالاتر رود به همان نسبت از تراکم اکسیژن محلول در آب کاسته خواهد شد. بنابراین با افزایش درجه حرارت، بایستی شدت تهویه اب افزون گردد تا تعادل برقرار شود.
گاز کربنیک
ماهیها نیز در بازدم خود گازکربنیک حاصله از سوخت و ساز بدن را به آب پس میدهند.
گاز کربنیک از گازهای سمی است که حتما بایستی از آب گرفته شود. قسمتی از آن هنگام گرفتن اکسیژن خود به خود از آب بیرون میرود ولی قسمتی دیگر در آب بصورت محلول باقی می ماند.
هرچه درجه حرارت آب بیشتر باشد به علت کمتر شدن قدرت جذب اکسیژن هوا به همان نسبت قدرت دفع گازکربنیک موجود در آن نیز کمتر می شود. گیاهان سبز در مقابل نور خورشید یا نور لامپ الکتریکی، گاز کربنیک را گرفته و صرف ماده سازی می نمایند.
بنابراین همواره بایستی به وسیله گیاهان سبز تعادلی بین جذب اکسیژن و دفع گازکربنیک به وجود آید. هنگام شب و در مواقعی که نور به داخل آکواریوم نمی تابد، گازکربنیک محلول در آب افزایش می یابد. در اینگونه مواقع بایستی از طریق تهویه خوب اقدام به از بین گازکربنیک گردد.
پی-اچ آب آکواریوم
درجه اسیدی و قلیایی اب را پی-اچ می گویند. مواد اسیدی و قلیایی داخل اب سعی می کنند یکدیگر را خنثی نمایند. بنابراین اگر میزان مواد اسیدی داخل آب بیشتر از قلیاها باشد. اب اسیدی و برعکس قلیایی می باشد. تغییرات پی-اچ از صفر تا 14 است. پی-اچ 7 در این تغییرات خنثی است.
یعنی میزان مواد اسیدی و قلیایی آب کاملا هم اندازه اند. هرچه از 7 به طرف صفر رویم. بر شدت درجه اسیدی و هرچه از 7 به طرف 14رویم، بر شدت درجه قلیایی آب افزوده می شود. بنابراین اگر آبی دارای پی-اچ 6 است.
درجه اسیدی آن از آبی که دارای پی-اچ 5 است، کمتر و اگر آبی دارای پی-اچ 8 است درجه قلیایی آن از آبی که دارای پی-اچ 9 است کمتر می باشد. برخی از ماهیها پی-اچ کمی اسیدی و عده ای پی-اچ کمی قلیایی لازم دارند که در بحث مربوط به تکثیر و پرورش ماهیها در مورد هریک بحث گردیده است.
پی-اچ آب را میتوان با کاغذ پی-اچ سنج یا دستگاه های الکتریکی مخصوص اندازه گیری کرد. از آنجا که پی-اچ مناسب برای انواع ماهیها بین 6.4 تا 7.6 است.
هنگام خریدن کاغذ پی-اچ سنج، بایستی کاغذی خریداری شود که تغییرات 5.5 تا 9 را اندازه گیری می کند. بر روی جعبه کاغذ پیچ-اچ سنج رنگهای مختلفی وجود دارد که تغییرات درجات پی-اچ را نشان میدهد.
برای این منظور بایستی یک برش از کاغذ پی-اچ سنج را در اب به مدت 10 تا 15 ثانیه نگهداشته و رنگ ایجاد شده را با رنگهای استاندارد روی جعبه مقایسه و پی-اچ آن را مشخص کرد. پی-اچ خنثی دارای رنگ سبز است. هرچه پی-اچ به طرف قلیایی افزایش یابدف رنگ حاصله زردتر و هرچه به طرف اسیدی رود رنگ آن آبی تر می شود.
برای تغییر دادن میزان پی-اچ از طرف اسیدی به قلیایی یا برعکس و باتوجه به نیاز ماهی ها میتوان از افزودن برخی مواد به آب استفاده نمود. اگر آب بیش از حد اسیدی است، میتوان با افزودن کمی بی کربنات سدیم یا کربنات کلسیم آن را به طرف قلیایی برد و اگر پی-اچ آب بیش از حد لازم قلیایی است، با افزودن کمی اسیداستیک یا اسیدکلریدریک که به مقدار بسیار زیاد رقیق شده است و یا کمی پوست درخت یا گیاهان پوسیده میتوان آن را به طرف اسیدی برد.
قبلا بهتر است مقداری از آب را برداشته و در خارج از آکواریوم تغییر پی-اچ را بررسی و سپس با محاسبه حجم آب داخل آکواریوم مقدار مواد شیمیایی را که برای تغییر پی-اچ آب آن لازم است به آکواریوم اضافه نمود.
اگر تغییر دادن پی-اچ بدون بررسی و دقت انجام شود، تغییر بیش از حد آن ممکن است ناراحتی بیشتری برای ماهیها به وجود آورد. در صورت لزوم تغییر پی-اچ اب و افزایش یا کاهش آن، روزانه نباید پی-اچ آب را 0.4 درجه بیشتر تغییر داد.
تغییر 0.4 نیز بایستی 2 بار در روز و هر بار 0.2 درجه صورت گیرد. برای مثال اگر لازم است پی-اچ آب 1.2 درجه کاهش یابد، این تغییر بایستی در عرض سه روز انجام گیرد. گیاهان داخل آکواریوم کلا احتیاج به پی-اچ کمی قلیایی دارند و اگر پی-اچ آب اسیدی شود، کم کم از بین خواهند رفت. همانگونه که اشاره گردیده است، به جای کاغذ پی-اچ سنج، میتوان از کیت های سنجش پی-اچ و یا پی-اچ سنجهای دیجیتالی استفاده نمود.
سختی آب آکواریوم
سختی یک آب که عمدتا در مورد آبهای شیرین صدق می کند به ویژگی گفته می شود که زیاد بودن آن باعث جلوگیری از کف کردن صابون می شود. هرچه سختی اب بیشتر باشد صابون در آن کمتر کف می کند و یا این که صابون در آب بیشتر رسوب می نماید. به آبی که سختی آن خیلی کم است، آب نرم و به آبی که سختی آن خیلی زیاد است آب سخت گفته می شود.
عامل ایجاد سختی در آبهای شیرین، ایون های کلسیم و منیزیوم است ولی ایون های هیدروژن هم در این ویژگی نقش دارند. سختی آب معمولا بصورت تراکم یا غلظت کربنات کلسیم در آب به صورت میلیگرم در لیتر نشان داده می شود. علاوه بر آن، ممکن است بصورت DH یا درجه آلمانی و یا بصورت کلارک یا درجه انگلیسی نشان داده شود. در جدول شماره 3، میزان سختی آب برحسب میلیگرم در لیتر، درجه آلمانی و کلارک انگلیسی نشان داده شده است.
گازها و مواد سمی دیگر
تنظیم آب آکواریوم :بطور کلی آب در حد امکان بایستی از هر نوع گاز سمی یا مواد سمی بری باشد. برخی از این گازها و مواد سمی به وسیله خود ماهی ها به آب ریخته می شوند. برای مثال ادرار ماهی در آب تولید آمونیوم ((NH2 می کند که از مواد بسیارسمی است.
هر کیلوگرم از وزن ماهی در عرض 24 ساعت تولید 3 سانتیمتر مکعب ادرار می کند که در آب تبدیل به اوره می شود. تبدیل آمونیوم به اوره احتیاج به انرژی دارد و بایستی توسط باکتریها یا فیلترهای مخصوص انجام گیرد.
تا انرژی ماهی بیهوده هدر نرود. اگر تعداد ماهیهای داخلی آکواریوم زیاد بوده و در نتیجه عوامل داخل آکواریوم (غیر از ماهیها) نتوانند این تبدیل شیمیایی را انجام دهند.
خود ماهی به جای دفع ادرار اقدام به دفع آمونیوم از طریق آبششها می نماید. هرچه درجه حرارت بالاتر رود و تعداد ماهیهای داخل آکواریوم بیشتر و پی-اچ آب قلیایی تر باشد، اثر سمی آمونیوم بیشتر خواهد بود.
آمونیوم اضافی را به وسیله عوامل مکانیکی و یا فیلترهای معمولی به هیچ وجه نمیتوان از آب گرفت و بایستی حتما توسط باکتریهای مخصوص تبدیل به مواد ازته بی ضرر یا نیترات گردد. خود نیترات ها نیز توسط گیاهان داخل آکواریوم جذب می گردند.
اگر تجزیه شیمیایی نشان دهد که تراکم آمونیوم در اب زیاد است حتما بایستی به تدریج قسمتی از اب آکواریوم تعویض گردد. بعدا بایستی در ایجاد تعادل بین حجم اب تعداد ماهی و میزان گیاه موجود در اب اقدام شود.
مواد معلق در آب آکواریوم و کدر شدن رنگ آن
آب آکواریوم حتما بایستی همواره تمیز و روشن باشد. اگر غذا بیش از حد لازم به ماهیها داده شود مازاد آن در اثر فعل و انفعالات باکتری ها تجزیه شده و باعث کدر شدن اب می گردد. به علاوه ذرات غذا ممکن است بطور معلق در آب قرار گیرند.
کدورت اب بطور کلی ممکن است در اثر وجود مواد آلی جذب نشده دراب و یا وجود فیتوپلانکتون ها باشد. اگر آلگ ها از مواد آلی موجود در آب تغذیه نمایند کم کم رنگ اب سبز و در غیراینصورت خاکستری می شود.
رنگ خاکستری در اثر فعالیت باکتریهای موجود در آب به وجود می آید. اگر اب آکواریوم همیشه به این صورت است و پس از تعویض قسمتی از آب یا تمام آن باز هم کدر می شود، حتما بایستی مقدار گیاهان داخل آکواریوم را افزایش داد. در آکواریوم های تازه، حتی با بودن مقدار کافی گیاه، بازهم ممکن است رنگ اب کدر شود.
علت اصلی این است که هنوز گیاهان به اوضاع آکواریوم عادت نکرده اند. برای این منظور حتما بایستی ماهیها یک هفته پس از قراردادن گیاهان به داخل آکواریوم ریخته شوند.
آب مناسب برای مصرف در آکواریوم
آب لوله کشی شهرها برای آکواریوم ها بسیار مناسب می باشد. به شرطی که پی-اچ آن در حد خنثی و کلر موجود در آن به خوبی گرفته شود. برای گرفتن کلر میتوان اب را قبل از ریختن در آکواریوم 48 ساعت در حرارت معمولی اطاق و یا 24 ساعت در حرارت بالاتر در ظروف سرباز نگهداری نمود.
آب رودخانه ها و نهرها نیز نسبتا مناسب هستند به شرطی که فاقد هر نوع آلودگی باشند. آب چاه به علت سختی زیاد آن کمتر مورد توجه است. بکار بردن آب مقطر در آکواریوم عملی است به شرطی که قبل از ریختن در آکواریوم به ازاء هر چهار لیتر اب یک قاشق مرباخوری نمک (تهیه شده از سنگ نمک) و کمی گچ یا صدف خرد شده به آن اضافه شود. آب چشمه برای آکواریوم بسیار مناسب است.
